Egzamin gimnazjalny 2010
Jurand ze Spychowa był rycerzem znanym ze swej siły i męstwa. Mścił się okrutnie na Krzyżakach, którzy zabili mu żonę. W odwecie Krzyżacy porwali jego córkę Danusię. Udał się po nią do zamku krzyżackiego w Szczytnie, gdzie został upokorzony i okrutnie okaleczony przez zakonnika krzyżackiego Zygfryda. Oślepiono go, pozbawiono języka i prawej dłoni. Nie udało mu się odzyskać córki. Po wypuszczeniu z lochu spotkał przypadkiem Maćka z Bogdańca i Jagienkę, którzy odwieźli go do domu w Spychowie.
Przy krześle stał stół, a na nim krucyfiks, dzban z wodą i bochen czarnego chleba z utkwioną w nim mizerykordią, czyli groźnym nożem, którego rycerze używali do dobijania rannych.
– Jest tu Hlawa – ozwała się wreszcie słodkim głosem Jagienka – chcecie-li go wysłuchać?
Skinął głową na znak zgody, więc Czech rozpoczął […] opowiadanie […]. Ponurej tej opowieści towarzyszył nie mniej posępny pomruk zapowiadającej się burzy. […] Jurand słuchał opowiadania bez jednego drgnienia i ruchu, tak że obecnym zdawać się mogło, iż jest pogrążony we śnie. Słyszał wszystko jednak i rozumiał wszystko, bo gdy Hlawa zaczął mówić o niedoli Danusi, wówczas w pustych jamach oczu zebrały się dwie wielkie łzy i spłynęły mu po policzkach. Ze wszystkich ziemskich uczuć pozostało mu jeszcze jedno tylko: miłość do dziecka.
Potem sinawe jego usta poczęły poruszać się modlitwą. Na dworze rozległy się pierwsze, dalekie jeszcze grzmoty i błyskawice jęły kiedy niekiedy rozświecać okna. On modlił się długo i znów łzy kapały mu na białą brodę. […]
Na koniec stary Tolima, prawa Jurandowa przez całe życie ręka, rzekł:
– Stoi przed wami, panie, ten piekielnik, ten wilkołak krzyżacki, który katował was i dziecko wasze; dajcie znak, co mam z nim uczynić i jak go pokarać?
Na te słowa przez oblicze Juranda przebiegły nagle promienie – i skinął, aby mu przywiedziono tuż więźnia.
Dwaj pachołkowie chwycili go w mgnieniu oka za barki i przywiedli przed starca, a ów wyciągnął rękę, przesunął naprzód dłoń po twarzy Zygfryda […], następnie opuścił ją na piersi Krzyżaka, zmacał skrzyżowanie na nich ramion, dotknął powrozów – i przymknąwszy oczy, znów przechylił głowę.
Obecni mniemali, że się namyślał. Ale cokolwiek bądź czynił, nie trwało to długo, gdyż po chwili ocknął się – i skierował dłoń w stronę bochenka chleba, w którym utkwiona była mizerykordia.
Wówczas Jagienka, Czech, nawet stary Tolima i wszyscy pachołkowie zatrzymali dech w piersiach. […] Ale on, ująwszy w połowie nóż, wyciągnął wskazujący palec do końca ostrza, tak aby mógł wiedzieć, czego dotyka, i począł przecinać sznury na ramionach Krzyżaka.
Zdumienie ogarnęło wszystkich, zrozumieli bowiem jego chęć – i oczom nie chcieli wierzyć. Tylko ksiądz Kaleb począł pytać przerywanym przez niepohamowany płacz głosem:
– Bracie Jurandzie, czego chcecie? Czy chcecie darować jeńca wolnością?
– Tak – odpowiedział skinieniem głowy Jurand.
Coraz częstsze błyskawice rozświecały okna, burza była bliżej i bliżej.
Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy, Warszawa 1982.
11. Nazwanie Tolimy prawa Jurandowa przez całe życie ręka oznacza, że był on osobą
A. bez której Jurand nie mógł się obejść.
B. która musiała podporządkować się Jurandowi.
C. którą dano pod opiekę Jurandowi.
D. której Jurand okazywał szczególny szacunek.
12. W XIII i XIV w. państwo krzyżackie rozwinęło się głównie w następstwie
A. oddania się mieszkańców Prus i terenów z nimi graniczących pod opiekę Krzyżaków.
B. pokojowych negocjacji Krzyżaków z książętami piastowskimi Pomorza.
C. ekspansji Krzyżaków na terytorium Prusów oraz ziemie polskie i litewskie.
D. zawarcia przymierza między Zakonem i Stolicą Apostolską.
13. Krzyżacy byli zakonem
A. kontemplacyjnym.
B. pustelniczym.
C. żebraczym.
D. rycerskim.
